Idomeneo

Wolfgang Amadeus Mozart   

(Bonn 10-02-1999 / Oper der Stadt Bonn)
(Brussel 03-04-2010 / La Monnaie)

(Essen 14-12-2014 / Aalto Musiktheater Essen)

Libretto van Giambattista Varesco gebaseerd op het libretto van Antoine Danchet.
Opera in 3 aktes met 7 tonelen.
Plaats en tijd. Het oude Kreta, Sidon (tegenwoordig Khania) na de Trojaanse oorlog. 
Première. München (Hoftheater) op 29-01-1781.  

Inhoud

Idomeneo, koning van het eiland Kreta, heeft tien jaar lang strijd gevoerd tegen Troje. De stad is verwoest en de inwoners zijn vermoord. Het zegevierende Griekse leger keert terug, samen met zijn bondgenoten, waaronder Idomeneo. Zijn zoon Idamante, de gevangen genomen Trojaanse prinses Ilia en de Griekse prinses Elettra, dochter van de gesneuvelde Griekse krijgsheer Agemennon, die gevlucht is naar Kreta wachten op zijn thuiskomst. Voor velen van hen wordt deze thuisreis een zwerftocht, waardoor de zege die zij behaalde op vreemde bodem verandert in een nederlaag op hun eigen grond. Als een storm op zee dreigt zijn aankomst te beletten vraagt Idomeneo de zeegod Neptunes om hulp en hij belooft dan het eerste wezen dat hij op Kreta ontmoet aan hem te offeren. Dit blijkt zijn zoon Idamante te zijn. Idomeneo ziet zich vol wanhoop gedwongen zijn gelofte ten uitvoer te brengen. Als de Hogepriester, nadat Idamante het zeemonster gedood heeft, het vonnis wil voltrekken komt de stem van Neptunis met de opdracht aan Idomeneo om afstand te doen van de troon ten gunste van zijn zoon Idamante. Die treedt dan ook in het huwelijk met Ilia.

Ouverture
De ouverture is als het ware een symfonisch gedicht waaruit het waardige en heroïsche karakter van het drama blijkt, en bevat een thema dat van tijd tot tijd weer opduikt in de opera. Van alle opera ouvertures van Mozart is deze van Idomene het meest nauw verweven met de totale inhoud van de opera. Ook is er geen gesloten einde zoals bij Don Giovanni maar is de opening tot de eerste akte, zonder merkbare pauze.  
Akte I
Eerste toneel. 
De appartementen van Ilia in het paleis van Idomeneo, met een gaanderij op de achtergrond.
Ilia de dochter van koning Priamus van Troje, vraagt zich af wanneer er een einde zal komen aan haar ellende. Zij is gegijzeld door Idomeneo en samen met andere Trojanen naar Kreta gezonden. Zij treurt over haar lot, dat van haar vader en broers, en over de stad Troje. Een deel van de Griekse vloot waarop zij naar Kreta werd gevoerd, is tijdens een storm vergaan en het is zeer waarschijnlijk dat Idomeneo is verdronken. Zelf is zij gered door de zoon van Idomeneo, Idamante, op wie zij verliefd is geworden. Zij vreest echter dat Idamante van Elettra houdt, die ook naar het eiland gevlucht is. Ilia voelt zich ongelukkig, en zou liever dood zijn. aria. Padre, germani, addi.
Als Ilia Idamante met zijn begeleiders ziet naderen smeekt zij om innerlijke rust. De prins vertelt haar dat enkele schepen van Idomeneo's vloot zijn binnengekomen. Idamante wil Ilia en alle Trojaanse gevangenen vrij te laten. Hij voegt eraan toe dat hij alléén slaaf zal blijven van haar schoonheid. Onder de indruk van deze stoutmoedige woorden en openhartigheid, vraagt Ilia aan Idamante - om wanneer hij over liefde spreekt - zich te bedenken, wie zijn vader is en wie haar vader was. Idamante antwoordt met een hartstochtelijke liefdeverklaring in zijn grote aria. Non ho colpa  (ik heb geen schuld).

De Trojanen en Grieken tonen hun vreugde en dankbaarheid in een koor. Godiam la pace. Elettra komt op en verwijt Idamante dat hij de Trojanen begunstigt. Zijn antwoord is, dat de Grieken zich door hun overwinning kunnen veroorloven edelmoedig te zijn. Zij worden onderbroken door de komst van Arbace, raadsman en vertrouweling van Idomeneo. Hij komt melden dat de god van de zee volbracht heeft wat de god van de oorlog niet gelukt is. Hij heeft gehoord dat Idomeneo de overtocht niet heeft overleefd.
Elettra blijft alleen achter, zij is ontstemd, en bang dat Idamante, als hij koning van Kreta is, Ilia als koningin zal kiezen. Zij haat de Trojaanse vrouw, die zij niet meer achting geeft dan een slavin. In haar wanhoop roept zij de Furiën aan. aria. Tutte nel Cor vi sento. Haar hart is vervuld van haat en wraakgevoelens.
Tweede toneel.
Aan de kust, waar de woeste zee een ravage heeft aangericht.
In de verte hoort men de noodkreten van eilandbewoners en gestrande zeelieden die hun smart en ellende uiten. dubbelkoor. Pietà! Numi, pietà. De geredde Idomeneo (geholpen door Neptunis) arriveert met een deel van zijn gevolg. De belofte dat hij het eerste levende wezen dat hij aan land zal ontmoeten, aan de godheid van de zee zal offeren, vervult zijn hart met angst. Recitatief. Eccoci salvi alfin en aria. Vedrommi intorno l' ombra dolente.
De gedachten van Idamante zijn bij zijn vader. Omdat het tien jaar geleden is dat hij zijn vader voor het laatst gezien heeft herkennen geen van beiden elkaar meteen. Idamante onthult dat hij bezorgd is over zijn vader Idomeneo. Maar bij het weerzien richt Idomeneo zich vol angst tot zijn zoon die maar niet begrijpt waarom zijn vader weigert hem te omarmen. Idomeneo verklaart op donkere toon dat het beter was geweest dat zij elkaar niet hadden ontmoet, en beveelt Idamante het gezelschap van zijn vader te mijden. Idamante staat perplex en wordt bang, hij vraagt zich af of hij Idomeneo heeft beledigd?  aria. Il padre adorato.
Intermezzo.
De zee is nu weer kalm. Het Kretenzische leger of wat ervan over is na de storm, komt aan wal en wordt met gejuich verwelkomd en de vrouwen voeren dansen uit. Een briljante en plechtstatige mars is de inleiding voor het slotkoor Nettuno s' onori !
Akte II
Eerste toneel.
De koninklijke appartementen.
Idomeneo onthult aan zijn vriend en raadsman Arbace het geheim van zijn gelofte aan Neptunis. Hij moet zijn eigen zoon offeren!  Arbace geeft hem de raad Idamante het land uit te sturen, en een ander slachtoffer voor Neptunus te zoeken aria. Se il tuo duol. Idomeneo besluit dat Idamante Elettra zal begeleiden naar het hof van haar vader in Argos.
Ilia die van dit alles niet op de hoogte is, komt Idomeneo geluk wensen met zijn behouden terugkeer. Ilia vertelt hem dat zij in Kreta een nieuw vaderland heeft gevonden en in Idomeneo een nieuwe vader. aria. Se il padre perdei. Als zij weg is beseft Idomeneo dat Ilia verliefd is geworden op Idamante, en weet nu dat Neptunus drie slachtoffers heeft gevonden. Een zal gedood worden door het zwaard en twee zullen bezwijken aan hun verdriet.
Ofschoon hij ontsnapt is aan de storm op zee woedt er nu een storm in zijn hart. Hij is wanhopig. aria Fuor del mar. Elettra is gelukkig dat zij naar haar land zal terugkeren met Idamante, de man die zij liefheeft en zij vertrouwt erop dat hij Ilia spoedig zal vergeten en alleen haar zal toebehoren. Zij uit haar vreugde in een lyrische aria. Idol mio.
Tweede toneel.
De haven van Sidon.
De serene kalmte van de zee wordt weerspiegeld in het koor, begeleid door de klarinet. Placido è il mar. Tussen twee strofen zingt Elettra har solo Soavi Zeffiri sol' spirate, en dat is het enige rustige moment in de hele opera. Idamante, verbijsterd en bedroefd, onderwerpt zich aan de wil van zijn vader. Hij zal vertrekken met Elettra. terzet. Pria di partir. Idomeneo zegent het paar.
Als zij de schepen naderen steekt er een heftige storm op. Bliksemschichten verlichten de schepen en er verschijnt een afschuwelijk monster in de golven. Het volk ziet hierin de woede van Neptunus en vraagt ontzet wie verantwoordelijk is voor de belediging van de godheid. koor Qual nuove terror. Idomeneo erkent dat hij de schuldige is en smeekt de god Neptunus om hem te straffen in plaats van een onschuldig slachtoffer. Terwijl de storm voortraast, vlucht het volk in paniek. koor. Corriano, fuggiamo. Idomeneo blijft achter als een eenzame, tragische man.
Akte III
Eerste toneel.
De koninklijke tuinen.
In deze idyllische omgeving peinst Ilia over haar liefde voor Idamante en zingt haar verrukkelijke aria. Zeffiretti lusinghieri. Idamante belooft haar het zeemonster te verslaan. Samen bezingen zij hun eeuwige liefde voor elkaar. duet. S'io non moro a questi accenti.  Plotseling worden zij ontdekt door Idomeneo en Elettra. Opnieuw vraagt Idamante zijn vader waarom hij hem steeds ontwijkt, maar Idomeneo kan er niet toe komen zijn zoon de waarheid te vertellen, en opnieuw beveelt hij hem het land te verlaten. Ilia verklaart daarop dat zij met hem mee zal gaan, maar Idamante staat erop dat zij veilig in Kreta blijft.
De jaloerse Elettra ziet dat het geluk aan haar greep ontsnapt. Zij nemen afscheid van elkaar in het beroemde kwartet. Andrò ramingo e solo. Arbace komt op en vraagt Idomeneo het volk te kalmeren. Wanneer de koning vertrokken is, smeekt hij de goden om genade. aria, Se colà ne' fati' scritto.
Tweede toneel.
Een ruim plein voor het paleis, gemarkeerd door beelden.
Idomeneo en Arbace komen op met hun gevolg. Als Idomeneo de naam van het slachtoffer bekent maakt, zijn zoon Idamante, verstijft het volk van ontzetting. koor. O voto tremendo !  een uiting van verdriet en smart.
Derde toneel.
De schitterende tempel van Neptunus, met op afstand de kust. Onder begeleiding van een feestelijke mars verschijnt Idomeneo met zijn gevolg voor het volk om de bloedige ceremonie te openen. Na het gebed van Idomeneo en de priesters. cavatina met koor. Accogli, oh re del mar. worden juichende overwinningskreten gehoord vanuit de zee.
Idamante heeft het monster gedood. Toch biedt hij zich aan als slachtoffer van Neptunes. recitatief. Padre, mio caro padre. 
Als Idomeneo opdracht geeft om de dodelijke slag toe te brengen werpt Ilia zich in zijn armen en biedt zichzelf aan als slachtoffer. Daarop wordt een verward geluid vernomen en het beeld van Neptunus komt in beweging. Een onderaardse stem, verkondigt dat Idamante als koning moet regeren in plaats van Idomeneo, met Ilia als zijn bruid. recitatief. Ha vinto amore.
Elettra verlaat het toneel alsof zij opgejaagd wordt door de Furiën. aria. D' Oreste, d' Aiace. In een laatste optreden. recitatief. Popoli, a voi l' ultima legge draagt Idomeneo de soevereiniteit over aan zijn zoon en wenst hem en het volk van Kreta geluk. In een slotkoor stemt het volk hiermee in, onder aanroeping van de goden Amor en Juno. koor. Scenda Amor, scenda Imeneo.
 

(Bonn 10-02-1999 / Oper der Stadt Bonn)

(Brussel 03-04-2010 / La Monnaie)

(Essen 14-12-2014 / Aalto Musiktheater Essen)