Die Entführung aus dem Serail

Die Entführung aus dem Serail.jpg

Wolfgang Amadeus Mozart 
   

(Essen 25-06-1996 / Aalto-Musiktheater Essen) 
(Eindhoven 22-09-1998 / Stadsschouwburg)

(Keulen 03-03-2002 / Bühnen der Stadt Köln)

(Düsseldorf 24-09-2005 / Deutsche Oper am Rhein)


Libretto van Johann Gottlieb Stephanie jr.naar het toneelstuk van Christoph Friedrich Bretzner.
Singspiel met ouverture en 3 aktes.(4 tonelen)
Plaats en tijd. Landgoed van Bassa in Turkije,midden 16e eeuw (of 18e eeuw).
Première. Wenen (Burgtheater) op 16-07-1782  

BELMONTE (Spaans Edelman)tenor
PEDRILLO (zijn vroegere bediende)tenor
PASJA SELIM (spreekrol)spreker
OSMIN (zijn haremwachter)bas/tenor
CONSTANZE (Belmonto`s geliefde)sopraan
BLONDCHEN (haar kamermeisje)sopraan

Het Singspiel
was een uitingsvorm van een groeiend nationaal bewustzijn. Keizer Josef II was blij met het Singspiel, hij vond dat dit genre de mogelijkheid bood, om aan alle verzamelde nationaliteiten in Wenen goed Duits te leren en om het nationaal bewustzijn te versterken.


De ouverture

gaat zonder afsluiting over in de eerste akte.
Akte I   
Voor het paleis van Bassa Selim.
Belmonte zingt een openingsaria Hier soll ich dich denn sehen, waaruit ons duidelijk wordt dat hij zijn geliefde Constanze zoekt die op een reis door zeerovers is buitgemaakt en, naar hij gehoord heeft, als slavin aan Bassa verkocht is. Hij probeert hierover iets naders te horen te krijgen van een boosaardig uitziende man die vijgen uit een boom komt plukken. Dit is Osmin, die zeer achterdochtig is. Hij doet net of hij doof is en zingt een liedje Wer ein Liebchen hat gefunden dat voor Belmonte de waarschuwing inhoudt zich met zijn eigen zaken te bemoeien.
Juist als Belmonte ontmoedigd af druipt, verschijnt Pedrillo, een jonge Spanjaard die vroeger bediende van Belmonte is geweest en die met Constanze in gevangenschap zit. De komst van Pedrillo wekt de ergernis van Osmin want Pedrillo is zijn rivaal. Osmin uit zijn haat en verachting voor deze christenhond in zijn grote coloratuur-aria Solche hergelauf ne Laffen. Hij brengt de geplukte vijgen het paleis binnen.
Intussen heeft Belmonte zijn ronde om het paleis voltooid en hij ontmoet Pedrillo die hem tot zijn vreugde kan berichten dan Costanze het goed maakt, maar dat ze met haar kamenier Blonde (Pedrillo's geliefde) in de harem van de Bassa is geplaatst. De twee Spanjaarden smeden een complot om hen hieruit te verlossen. Pedrillo die in de gunst staat bij Bassa Selim zal Belmonte aan hem voorstellen als een beroemd Italiaans architect. Architectuur en tuinieren zijn namelijk diens liefhebberijen en hij zal Belmonte dan ook beslist in dienst willen nemen.
Belmonte bereidt zich vol enthousiasme maar toch ook met enige bange voorgevoelens voor op het weerzien met zijn geliefde. Aria O wie ängstlich, o wie feurig. Een Janitsarenkoor, (soldaten van de Turkse keurbende), kondigt de komst van Bassa Selim en Konstanze aan, die een boottochtje hebben gemaakt, Singt dem grossen Bassa Lieder. De prachtige avond noch het natuurschoon kan de droefheid uit Constanze's hart verdrijven. Zij laat zich niet door smeekbeden en dreigementen van de Bassa vermurwen, haar hart behoort een ander toe aria. Ach ich liebte, war so glücklich.
Bij het paleis stelt Pedrillo Belmonte aan de Bassa voor die hem inderdaad in dienst neemt. Zij wensen elkaar geluk met hun eerste behaalde succes en willen het paleis binnengaan, maar Osmin, niet onder de indruk van Belmontes nieuwe positie bij Bassa, probeert hun de toegang onmogelijk te maken. Hij beveelt hun weg te gaan terzet. Marsch, marsch, marsch!  Tijdens de laatste maten van het orkest glippen Belmonte en Pedrillo het paleis binnen en de akte is ten einde. 
1
) Akte II   
Een binnenhof in Selims paleis.
Bassa heeft de Engelse kamenier Blonde aan zijn beheerder Osmin geschonken die echter weinig plezier aan dit "geschenk" beleeft. Hij heeft Blonde er juist toe aangespoord aan zijn verlangens tegemoet te komen maar Blonde probeert Osmin duidelijk te maken dat een meisjeshart niet met geweld maar door tederheid gewonnen dient te worden. Andante grazaioso aria. Durch Zärtlichkeit und Schmeicheln, alleen begeleid door door de strijkers.
Zij vertelt haar meester op welke manier men een westerse vrouw het hof moet maken. Osmin begrijpt hier niets van. Is ze soms vergeten dat ze zijn slavin is, hem geschonken door de Bassa? Blonde geeft hem te kennen dat meisjes, vooral Engelse meisjes, niet als cadeautjes weggegeven kunnen worden. Osmin geeft de voorkeur aan zijn eigen methode en beveelt haar het huis binnen te gaan, maar Blonde antwoordt slechts dat ze, als hij niet ophoudt haar te commanderen, haar beklag zal doen bij Konstanze die, zoals iedereen in het paleis weet, op de hand van Bassa is. Dit dreigement heeft het gewenste effect.
Osmin moet het onderspit delven en hij laat haar met rust duet  Ich gehe doch rate ich Dir. Als Osmin vertrekt, ziet Blonde haar meesteres naderbij komen. Constanze, die nog niet weet dat Belmonte in de buurt is, lucht haar gemoed in een solo die uiting geeft aan haar eenzaamheid en haar beproevingen. adagio recitief. Welcher Wechsel herrscht in meiner Seele en een aria. Traurigkeit ward mir zum Lose.
Bassa Selim probeert haar opnieuw voor zich te winnen, maar zij wijst hem smalend af, liefde laat zich niet dwingen. Ook de martelingen die hij haar in het vooruitzicht stelt doen haar niet zwichten, en zij antwoordt hem dat zij bereid is alles te verduren wat hij kan bedenken. aria. Matern aller Arten2)
Pedrillo weet Blonde op de hoogte te stellen van de komst van Belmonte. Jubelend gaat zij haar meesteres van deze heuglijke tijding op de hoogte brengen. aria. Welche Wonne, welche Lust. Intussen bereidt Pedrillo zich voor op de ontvoering. aria.  Frisch zum Kampfe. Hij weet Osmin dronken te voeren met een kleine fles Cypruswijn, die Osmin volgens de wetten van Mohammed helemaal niet mag drinken. Osmin is echter gulzig en hij staat erop de grote fles te krijgen. De fles waar Pedrillo een slaapmiddel in gedaan heeft. Drinklied. Vivat Bacchus! Bacchus lebe!.  Pedrillo weet de beschonken en slaapdronken Osmin zijn huis binnen te loodsen. Als Pedrillo tevoorschijn komt uit het huisje waar Osmin nu in diepe roes is weggezonken, ontmoet hij Belmonte. Een ogenblik later komt Blonde met Konstanze over het pad aangelopen. Naar dat moment van hereniging is zolang uitgezien.
Uiteindelijk zal Belmonte dan zijn geliefde Constanze weer ontmoeten. Bij dit moment staat hij een ogenblik stil. Aria. Wenn der Freude Tränen fliessen. Het is een warme en tedere liefdesverklaring, die steeds dwingender wordt.  3) Het kwartet. Ach Belmonte! Ach, mein Leben!  begint als een duet voor Belmonte en Constanze. Het tweede paar geliefden, de bedienden Pedrillo en Blonde, zingen een kort duet waarin zij de plannen voor hun vlucht bespreken. Hierna begint het eigenlijke kwartet.  4)
De mannen aarzelen om hun vermoeden uit te spreken, dat de vrouwen wel eens gezwicht zouden kunnen zijn voor de avances van hun Turkese kapers. Wanneer alle twijfels zijn gladgestreken, klinkt de muziek in een sneller tempo om de akte op een optimistische en gelukkige toon af te sluiten.
Akte III  
Eerste toneel
Dezelfde nacht, in de tuin. Aria. Ich baue ganz auf deine Stärke,   5)
Pedrillo plaatst een ladder onder het raam van Blonde en geeft het afgesproken teken dat alles veilig is voor de vlucht door een serenade te zingen. Im Mohrenland gefangen war. Constanze en Blonde klimmen nu naar beneden maar net als hun ontsnappingspoging bijna met succes bekroond is, ontwaakt Osmin uit zijn roes en betrapt hen op heterdaad. Hij roept de paleiswachten bijeen die de gevangenen naar Bassa Selim moeten brengen.
Vruchteloos probeert Pedrillo Osmin voor te houden dat hij zelf ook niet vrijuit gaat. Maar Osmin is niet voor rede vatbaar. Dit is zijn grote moment van overwinning en wraakneming. Aria. O wie will ich triumphieren.
Tweede toneel.
Belmonte en Constanze worden door de paleiswachten opgebracht.  6) Constanze erkent strafbaar te zijn maar smeekt om uitstel voor haar geliefde. De Bassa is echter niet te vermurwen, ook niet als Belmonte hem meedeelt dat hij stamt uit een invloedrijke Spaanse familie die bereid is een groot losgeld te betalen. Hij heet Lostados. De Bassa is verbijsterd. Belmontes vader is de commandant van Oran, de man die de Bassa gedwongen heeft zijn vaderland te verlaten, die hem zijn vrouw afhandig heeft gemaakt, en zijn vermogen heeft geconfisqueerd. Nu heeft hij de zoon van zijn ergste vijand in zijn macht. Het ziet er niet best uit voor de zoon, die zelf moet toegeven dat, wanneer de rollen waren omgekeerd, het lot van de Bassa niet te benijden zou zijn.
De Bassa trekt zich terug om zich over hun straf te beraden. De geliefden krijgen voor hun terechtstelling gelegenheid afscheid van elkaar te nemen, recitatief. Welch' ein Geschick en om zich voor te bereiden op een gezamenlijke dood. Duet. Meinetwegen sollst du sterben. Als de Bassa terug komt deelt hij mee dat hij weigert zich als Belmontes vader te gedragen. Tot ieders verbazing toont hij zich vergevingsgezind. Constanze mag vrijelijk op een schip naar Spanje terugreizen en Pedrillo en Blonde eveneens.

De finale van de opera is een uitgebreide vorm van een  vaudeville. 7) Mozarts vaudeville wordt onderbroken door Osmin die, verslagen en teleurgesteld, terugkomt op zijn bedreigingen van dood en onthoofding uit de eerste akte, voordat hij in woede wegrent. Dan volgt een sostenuto,  8) Hierin geven de vier hoofdrolspelers gezamelijk en harmonisch de moraal van de geschiedenis weer,  Nie werd' ich deine Huld verkennen, waarna de Janitsaren een levendig slotkoor aanheffen, Bassa Selim lebe lange. Zo prijzen zij hun edele Bassa. Een koor waarin Mozarts "Turkse instrumentarium" wederom op de voorgrond treedt, om de opera luidruchtig en gelukkig te beëindigen.       
 

1)  Dit laatste terzet is een absurde "poppenkast-klucht", de zwakheid van het nummer  (voornamelijk een probleem voor de regisseur en de drie acteurs) is dat de tekst aanzet tot krachtdadige actie, maar wordt tegengehouden door een enorme hoeveelheid verbale herhaling. 
2)  Deze aria - de meest uitgewerkte cabaletta ooit gecomponeerd - biedt problemen bij de enscenering. Het is een veeleisende coloratuur, vrijwel onmiddellijk gevolgd door de aria. Traurigkeit waardoor de sopraan geen minuut rust krijgt. De aria heeft bovendien een orkestrale inleiding van 60 maten, die meer dan twee minuten duurt. De hele aria duurt op het toneel negen minuten. Weliswaar is er een dialoog tussen beide aria's, de korte scène tussen Constanze en Blonde, maar het eerste deel daarvan wordt meestal weggelaten.
Ook wordt de regisseur geconfronteerd met het probleem dat Constanze en Bassa Selim gedurende de prelude niets om handen hebben. Sir Thomas Beechem loste dit probleem op door de Aria. Matern aller Arten naar de derde akte te verplaatsen 
3) Dit is Belmontes troostrijke aria met een melodie van het serenade andante type, sterk lijkend op het tweede deel van Eine kleine Nachtmusik. Het is lange tijd de gewoonte geweest deze aria naar het begin van de derde akte te verplaatsen, in plaats van Ich baue ganz auf deine Stärke, de aria die hier gezongen dient te worden. De reden is dat de aria op een vreemde manier de actie ophoudt, als hij wordt gezongen in de tweede akte en de hereniging van de twee geliefden uitstelt. De aria die Mozart in de derde akte had bedoeld, wordt niet tot zijn beste gerekend. Misschien is dat verdedigbaar, maar niet juist.
De aria. Wenn der Freude Tränen fliessen kan het beste gezongen worden, volgens de partituur, onmiddelijk voorafgaand aan het kwartet waarmee de tweede akte eindigt.
4) Dit is een van Mozarts grote opera ensembles, vergelijkbaar met het kwartet in Idomeneo of de magnifieke aktefinales in Cosi fan tutte, Le nozze di Figaro en Don Giovanni. Mozart tekent zijn vier karakters met opmerkelijk psychologisch inzicht.
5) De akte opent met de veel gewraakte aria. Ich baue ganz auf deine Stärke, en dan blijkt dat het een van Mozarts verrukkelijkste liefdesliederen voor tenor is. Het enige excuus om deze aria weg te laten is het gebrek aan techniek en begaafdheid van de zanger om de verschillende zeer zorgvuldig afgewerkte coloratuur-passages te zingen, die inderdaad zeer moeilijk zijn. Door zijn sierlijkheid en warmte is deze aria van hetzelfde niveau als Don Ottavio`s Il mio Tesero in Don Giovanni.
6) Op deze plaats komt in Beechams versie de Aria. Matem aller Arten,waarvan het lange orkestvoorspel dan als intermezzo fungeert. 
7)  Vaudeville.
In Amerika een veelgebruikte benaming voor theateramusement, in Europa aangeduid als variété, of  musichall. Mogelijk is het een verbastering van het Franse Voix de ville, (stem van de stad) maar veelal wordt aangenomen dat de term afkomstig is van vaudevires, satirische balladen geschreven door Olivier Basselin eerste helft 15e eeuw, geboren in Vire (Calvados).
Zijn werk werd nagevolgd door anderen en groeide uit tot een muzikaal spel, met gebruik van pantomime om het verhaal te illustreren. (Populair tot eind 18e eeuw) In deze eeuw werd vaudeville geïntegreerd als slotzang in de opéra comique en het Singspiel.
8)  Sostenuto (It.)
Ingehouden, terughoudend tempo, langzamer, slepender, zwaarder.


(Essen 25-06-1996 / Aalto-Musiktheater Essen)

MATTHIAS AESCHBACHERdirigent
KLAUS DIETER KIRSTregie
FRANK HANIG decor & kleding
KONRAD HAENISCHkoor
Bezetting 
JAMES MCLEANBelmonte (tenor)
RAINER MARIA ROHR Pedrillo (tenor)
JURG LOW Pasja Selim (spreekrol)
FRANZ-JOSEF SELIGOsmin (bas / tenor)
CELINA LINDSLEYConstanze (sopraan)
RACHEL ROBINSBlondchen (sopraan)


(Eindhoven 22-09-1998 / Stadsschouwburg)

HARTMUT HAENCHENdirigent
HELMUT POLIXAregie
KATHRIN KEGLERdecor & kleding
JOHANNES MIKKELSENkoor
TIM COLEMANtoneelregie
Bezetting 
JONATHAN MACKBelmonte (tenor)
BARRY BANKSPedrillo (tenor)
OLIVIER TOBIASPasja Selim (spreekrol)
KENNETH COXOsmin (bas / tenor)
BIRGIT FANDREYConstanze (sopraan)
REBECCA LITTIGBlondchen (sopraan)


(Keulen 03-03-2002 / Bühnen der Stadt Köln)

JOHANNES STERTdirigent
TORSTEN FISCHERregie
HERBERT SCHÄFER decor
DARKO PETROVICkleding
HORST MEINARDUSkoor
MANFRED VOSSlicht
HANS-JOACHIM WAGNERtoneelregie
Bezetting 
MATTHIAS KLINKBelmonte (tenor)
JOHANNES PREIßINGERPedrillo (tenor)
ADRIAN LINKEPasja Selim (spreekrol)
REINHARD DORNOsmin (bas / tenor)
KIRSTEN BLANKConstanze (sopraan)
NATALIE KARLBlondchen (sopraan)


(Düsseldorf 24-09-2005 / Deutsche Oper am Rhein)

ALEXANDER JOELdirigent
ANDRÀS FRICSAYregie
JOHANNES LEIACKERdecor & kleding
CHRISTOPH KURIGkoor
Bezetting 
CHRISTOPH STREHLBelmonte (tenor)
TORSTEN HOFMANNPedrillo (tenor)
PETER-NICOLAUS KANTEPasja Selim (spreekrol)
TOMASZ KONIECZNYOsmin (bas / tenor)
SYLVIA HAMVASIConstanze (sopraan)
JOHANNA MONGIARDOBlondchen (sopraan)