Don Carlos

Don Carlos 1.jpg

Giuseppe Verdi



(Eindhoven 01-10-1996 / Stadsschouwburg)

(Essen 19-04-1998/Aalto-Musiktheater Essen)

(Essen 30-04-1998/Aalto-Musiktheater Essen)

(Krefeld 17-01-2010/Theater Krefeld)

(Antwerpen 22-09-2019 / De Vlaamse Opera)

Libretto van Joseph Méry en Camille du Locle, gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Friedrich Schiller en Cormon. 
Opera (Franse versie) in 5 aktes
Première. Parijs (Opéra) op 11-03-1867.
Plaats en tijd.
Frankrijk en Spanje, rond 1560.   

Opera (Italiaanse versie) in 4 aktes
Tekstbewerking Antonio Ghislanzoni
Première. Milaan (Teatro alla Scala) op 10-01-1884
Plaats en tijd. Frankrijk en Spanje, rond 1560.   

Solisten Parijs 
Marie-Constance SassElisabeth (sopraan)
Pauline Gueymard - LautersEboli (mezzosopraan)
Jean Babtiste FaureRodrigo (bariton)
L. Henri ObinPhillip II (bas)
R. MorèreDon Carlos (tenor)
A. Castelmarymonnik / Keizer Karel V (bas)
F.G. Hainldirigent
  
PHILLIP II (Koning van Spanje)bas
DON CARLOS (zijn zoon)tenor
ELISABETH DE VALOIS (zijn echtgenote)sopraan
PRINSES EBOLI(hofdame)mezzosopraan
RODRIGO (Markies van Posa / Malteser ridder)bariton
DE GROOTINQUISITEURbas
TEBALDO (page)sopraan
GRAAF LERMAtenor
EEN MONNIK (Keizer Karel V)bas
HERAUT (van de Koning)tenor
STEM UIT DE HEMELsopraan


Inhoud

(Italiaanse versie)
Akte I
eerste toneel. 
In het klooster van San Giusto, voor de graftombe van keizer Karel V, bidden monniken voor zijn zielenrust. Een van hen, een solobas valt op, en het zal naar later blijkt een belangrijk iemand zijn. Don Carlos, de Infante, kleinzoon van Karel V, komt op deze plaats troost en inspiratie zoeken. Hij wordt gekweld door een onoplosbaar probleem. Uit zijn aria Io, l' ho perduta blijkt dat hij naar Fontainebleau was gezonden om de hand te vragen van Elisabeth van Valois.
Nadat hij zich met haar verloofd hadden en zij een wederzijdse liefde voor elkaar hadden opgevat, bleek echter plotseling dat om politieke redenen zijn vader, Philips II, met haar in het huwelijk wilde treden. Hij vertelt dit verhaal ook aan zijn vriend Rodrigo, markies van Posa. Rodrigo is uit Vlaanderen teruggekomen, en heeft daar sympathie opgevat voor de bevolking, die onderdrukt wordt. Rodrigo geeft Don Carlos de raad, om zijn vader te verzoeken hem naar dat gebied te zenden. Hij is dan uit de buurt van zijn vroegere verloofde, die nu zijn stiefmoeder geworden is, en tevens zou hij zich daar verdienstelijk kunnen maken voor de onderdrukte Nederlanders. De beide vrienden zweren elkaar eeuwig trouw. duet. Dio, che nell' Alma infondere.
Tweede toneel. 
Een tuin van het koninklijke paleis te Madrid.
Hofdames amuseren zich in afwachting van de komst van de koningin. De prinses Eboli (die de geliefde van de koning is geweest) zingt een Moorse romance. Nel giardin del bello saracin. De koningin heeft zich nog maar net bij hen gevoegd of de page Tebaldo kondigt de markies van Posa (Rodrigo) aan. Op zijn reis vanuit Vlaanderen heeft Rodrigo ook het Franse hof bezocht en komt Elisabeth nu nieuws uit haar vaderland brengen. Een uitvlucht, want hij wil haar in het geheim een brief van Carlos overhandigen. Als zij vraagt naar zijn wensen weet hij te bereiken dat Carlos, die bij zijn vader in ongenade gevallen is, op audiëntie mag komen. Carlo ch' è sol il nostro amore.
Carlos verzoekt de koningin haar invloed aan te wenden. Hij wil naar Vlaanderen worden uitgezonden.
Tijdens hun gesprek verliest Don Carlos zijn zelfbeheersing. Hij herinnert Elisabeth aan hun vroegere liefde, haar onstuimig omarmend. Zij wijst zijn liefdesbetuigingen af en Carlos verlaat haar wanhopig. Deze scène is ongemerkt gadegeslagen door prinses Eboli, die ook liefde voor Carlos heeft opgevat. Nauwelijks is Carlos weg of de koning wordt aangekondigd. Hij verwijt de hofdame nalatigheid, omdat hij de koningin zonder gevolg aantreft, wat tegen de etiquette is. Hij zendt haar naar Frankrijk terug en daarmee verliest Elisabeth haar laatste vriendin, van wie zij bewogen afscheid neemt. Non pianger, Mia compagna.
Als iedereen weg is houdt de koning Rodrigo staande en vraagt hem waarom hij zijn koning nog nooit een gunst gevraagd heeft. Rodrigo houdt nu een pleidooi ten gunste van de Nederlanden. O Signor, di Fiandra arrivo en doet dit op zo`n moedige wijze dat Philips ervan onder de indruk raakt en hem de raad geeft op te passen voor de grootinquisiteur. Hij meent eindelijk een onbaatzuchtig mens gevonden te hebben die hij kan vertrouwen, en geeft graaf Lerma opdracht dat Rodrigo op ieder tijdstip bij hem zal mogen worden toegelaten.
Akte II
Eerste toneel
De paleistuin van de Koningin, bij nacht.
Carlos zal Elisabeth daar ontmoeten maar in haar plaats komt Eboli die een mantel van de Koningin om heeft. Carlos ziet haar aan voor de Koningin, en verraadt daardoor aan deze gevaarlijke figuur zijn liefde voor Elisabeth.
In haar jaloezie zweert Eboli zich te zullen wreken, tot ontzetting van Rodrigo die Carlos geschaduwd heeft om hem te beschermen. Hij probeert tevergeefs Eboli milder te stemmen, maar deze is zo gekrenkt dat zij tot ieder verraad in staat is. trio. Trema per te, falso figluol. Als zij weg is vraagt Rodrigo, die het ergste vreest, Carlos hem diens geheime papieren toe te vertrouwen.
Tweede toneel
Een groot plein voor de Nostra Donna d'Atocha te Valladolid.
Het is de dag van een plechtige auto-da-fé, de massale terechtstelling op de brandstapel van ketters. De slachtoffers worden door monniken rondgeleid. De Koning en zijn hofhouding zijn bij het schouwspel aanwezig. Carlos maakt van deze gelegenheid gebruik om zes afgezanten uit Vlaanderen om genade voor hun land te laten smeken aan de Koning. Het volk, en in het bijzonder de geestelijkheid, is daar tegen gekant, maar Carlos houdt een pleidooi voor de Nederlanden en vraagt tot gouverneur van deze provinciën te worden aangesteld.
Philips vraagt hem of hij dan het zwaard tegen zijn vader wil opnemen, waarop Carlos antwoordt dat hij dit desnoods wil doen om de Nederlanden te redden. De koning ontbiedt nu zijn garde om Carlos te arresteren, maar niemand waagt het de Infante te benaderen, tot Rodrigo hem vraagt zijn degen af te geven. Ontdaan over deze daad van zijn vriend geeft Carlos zich over en wordt als gevangene weggeleid, waarna het auto-da-fé een aanvang neemt.
Een sopraanstem uit de hemel belooft de ongelukkige vrede in het hiernamaals.
Akte III
Eerste toneel. 
Het kabinet van de Koning in het paleis te Valladolid. Zeer vroeg in de morgen.
Philips heeft de hele nacht wakend doorgebracht. Hij realiseert zich dat zijn jonge vrouw hem nooit heeft bemind en dat hij als Koning heel eenzaam is. Monoloog. Ella giammài m`amò. Hij zal slechts rust vinden als hij in de tombe in het Escorial zal liggen. Graaf Lerma kondigt een bezoek aan van de grootinquisiteur, een blinde grijsaard van 90 jaar, die echter een machtige tegenspeler van de Koning blijkt te zijn. Philip vraagt hem eerst advies over Carlos, moet hij hem verbannen of ter dood laten brengen? De inquisiteur antwoord dat ook God zijn zoon ter dood heeft laten brengen en vraagt of de Koning nog iets anders op het hart heeft. Bovendien doet hij een heftige aanval op de nieuwe gunsteling van de Koning, de Markies van Posa, die hij van ketterij beschuldigt en een gevaar voor de troon vindt. Philips wijst deze beschuldiging verontwaardigt af. Rodrigo is eindelijk een ware vriend, maar de inquisiteur vindt dat de Koning geen andere vriend dan de Kerk nodig heeft. Beiden gaan in onmin uit elkaar.
Elisabeth komt binnen, en is ontdaan dat haar juwelenkistje gestolen is. Philips haalt het voor de dag (Eboli had het gestolen en aan de Koning gegeven) opent het en vindt er een portret in van Carlos. Hoewel Elisabeth hem eraan herinnert dat Carlos haar vroegere verloofde was, beschuldigt de Koning haar van ontrouw. Zij valt in onmacht, en de Koning roept Rodrigo en Eboli om hulp. Hij schaamt zich voor zijn argwaan. Ook Eboli is tot andere gedachten gekomen. Zij bekent Elisabeth dat zij het kistje uit jaloezie had gestolen. Elisabeth verbant haar uit Madrid, maar Eboli die nog een dag heeft voor zij zich in een klooster zal terugtrekken, besluit die tijd te gebruiken om Carlos te redden.
aria. O Don fatale.
Tweede toneel.
De gevangenis waar Don Carlos verblijft, gescheiden van de binnenplaats.
Rodrigo komt Carlos bezoeken en afscheid nemen. In de aria. Per me giunto e il supremo zegt hij dat hij zich voor Carlos heeft opgeofferd door te doen alsof de papieren die hem waren toevertrouwd, op hem van betrekking zouden zijn en niet op de Koning. Er klinkt een schot en Rodrigo valt dodelijk gewond neer. Stervend deelt hij Carlos mee dat Elisabeth hem verwacht in het klooster van San Guisto. O Carlo, ascolta. Philips komt de kerker in en geeft zijn zoon de vrijheid. Carlos wijst dit af en noemt hem een moordenaar. Deze pijnlijke situatie wordt onderbroken door een alarmklok. Het volk heeft de vesting bestormd om de geliefde troonopvolger te bevrijden. De Koning geeft opdracht de poorten te openen en wil hen zelf toespreken, maar als de grootinquisiteur verschijnt, beveelt hij het volk te knielen voor de Koning.
Akte IV
In het klooster van San Guisto, wacht Elisabeth geknield voor het graf van Karel V op Carlos. aria. Tu che la vanità.
Samen zingen zij een afscheids-duet. Un detto, un Sol, dat wordt onderbroken door de plotselinge verschijning van de Koning en de grootinquisiteur. Als Phillips zijn zoon wil uitleveren aan de grootinquisiteur, verschijnt de geheimzinnige monnik uit de eerste akte. Hij leidt Carlos het klooster binnen, waar hij wordt herkend als de doodgewaande Karel V, die zich als monnik in het klooster had teruggetrokken.  
 

(Eindhoven 01-10-1996 / Stadsschouwburg)
  

(Essen 19-04-1998 / Aalto-Musiktheater Essen)


(Essen 30-04-1998 / Aalto-Musiktheater Essen)

STEFAN SOLTESZdirigent 
DIETRICH HILSDORFregie
JOHANNES LEIACKERdecor & kleding
ULRICH MOTZlicht
DIETRICH D. GERPHEIDEkoor 
NORBERT GROTEtoneelregie
Bezetting 
MARCEL ROSCAPhillips II (bas)
JEFFREY DOWDDon Carlos (tenor)
MIRIAM GAUCIElisabeth de Valois (sopraan)
SVETLANA SIDOROVAPrinses Eboli (mezzosopraan)
KAROLY SZILAGYIRodrigo / Markies de Posa (bariton)
RICHARD CURTINDe Grootinquisiteur (bas)
LAURA ALONSOTebaldo (sopraan)
GEDVIDAS LAZAUSKASGraaf Lerma (tenor)
ALMAS SVILPAEen Monnik (Karel V)(bas)
GEDVIDAS LAZAUSKASHeraut (tenor)
BIRGIT BEERStem uit de hemel (sopraan)


(Krefeld 17-01-2010/Theater Krefeld)

KENNETH DURYEAdirigent
FRANCOIS DE CARPENTRIES / KARINE VAN HERCKEregie
SIEGFRIED E MAYERdecor
KARINE VAN HERCKEkleding
Bezetting 
HAYK DEINYANPhillips II (bas)
DARA HOBBSElisabeth de Valois (sopraan)
TIMOTHY SIMPSONDon Carlos (tenor)
JANET BARTOLOVAPrinses Eboli (mezzosopraan)
MICHAEL KUPFERRodrigo / Markies de Posa (bariton)
MARKUS HEINRICHGraaf Lerma (tenor) / Herold
SUSANNE SEEFINGTebaldo (sopraan)
CHRISTOPH ERPENBECKDe Grootinquisiteur (bas)
MATTHIAS WIPPICHEen Monnik (Karel V)(bas)
DEBRA HAYSStem uit de hemel (sopraan)
(Antwerpen 22-09-2019 / De Vlaamse Opera)